Η τέχνη απαιτεί εσωτερική περιπλάνηση

Από την έκθεση στην αίθουσα Τέχνης Gazon Rouge Αθήνα 2006.
Sa visibilité totale me rendait aveugle.
(Η απόλυτη ορατότητα με τυφλώνει. Ελεύθερη απόδοση)
Paul Eluard

Το έργο επανεκτίθεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Θεσσαλονίκη στην έκθεσή της Ρένας Παπασπύρου Flashback.



Η εικαστικός Ρένα Παπασπύρου εξηγεί τη σχέση της με την ύλη και πώς τα έργα της ακουμπάνε στην παιδική της ηλικία
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Αναδημοσιεύεται από την σημερινή Καθημερινή.

Από τα σπήλαια του Λασκό μέχρι τις ημέρες μας, οι τοίχοι που μας περιτριγυρίζουν είναι φορείς εικόνων. Η εικαστικός Ρένα Παπασπύρου στήριξε ολόκληρη την πορεία της στην ποιητική διάσταση της ύλης. Στις ξεφλουδισμένες επιφάνειες των παλαιών σπιτιών, σε λαμαρίνες και σε τμήματα ασφάλτου, είδε ανθρώπινες μορφές, ζώα, ολόκληρες ιστορίες. Ουσιαστικά συνέχισε ένα παιχνίδι που παίζαμε όταν ήμαστε μικροί: να ανακαλύπτουμε παντού περιγράμματα, σχήματα, σημάδια.
Την Παρασκευή 3 Απριλίου εγκαινιάζεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης η έκθεση με τίτλο «Flashback», που περιλαμβάνει χαρακτηριστικά έργα της από το 1975 μέχρι σήμερα, σε επιμέλεια του Ντένη Ζαχαρόπουλου. Με αφορμή την αναδρομική της έκθεση, μιλάει για τους κύκλους της δουλειάς της, για τη σχέση της με την ύλη, αλλά και με τους νέους καλλιτέχνες. Το εργαστήριο που διηύθυνε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών επί χρόνια, υπήρξε άλλωστε δεξαμενή ταλέντων και χώρος έκφρασης πρωτοποριακών ιδεών.
— Το εργαστήρι σας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου διδάσκατε για πολλά χρόνια, έχει αφήσει εποχή. Παράγουμε ταλέντα;
— Εχουμε καλούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα. Παράγουμε καλούς ζωγράφους. Εχουμε γερή παράδοση στη ζωγραφική, με το Βυζάντιο και τη λαϊκή τέχνη. Για μένα η τέχνη του χρωστήρα είναι μια συνέχεια από την αρχαιότητα έως σήμερα. Βέβαια, η εποχή μας δεν ευνοεί την αναδρομή στο παρελθόν. Οι πιο έξυπνοι και οι πιο ευαίσθητοι από τους καλλιτέχνες πατούν –έστω και συναισθηματικά– στην παράδοση για να παράγουν κάτι καινούργιο.
— Πιστεύετε ότι η ΑΣΚΤ βοηθά τους νέους δημιουργούς να σταδιοδρομήσουν;
— Η δική μας σχολή αλλά και οι άλλες σχολές καλών τεχνών έχουν σεβασμό στην προσωπικότητα του καλλιτέχνη. Αφού όμως αυτός αποφοιτήσει, πέφτει στα βαθιά. Οι γκαλερί αναζητούν νέα ταλέντα για να εκθέσουν τη δουλειά τους, αλλά τελικά λίγοι εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες αντέχουν να επιζήσουν σε αυτήν τη δύσκολη μάχη. Κάντε μια έρευνα για να δείτε πόσοι απόφοιτοί μας εξέθεσαν τελικά δεύτερη και τρίτη φορά. Οι περισσότεροι εξαφανίζονται μετά την παρθενική τους έκθεση. Ο εικαστικός καλλιτέχνης δεν είναι ποπ τραγουδιστής, που έκανε ένα σουξέ και άρχισε να βγάζει εύκολο χρήμα. Αντιθέτως, έχει το δικό του βιολογικό ρολόι και μπορεί να δώσει τον καλύτερο εαυτό του στα 20, στα 40 ή στα 60. Δεν είναι ξεπέτα η τέχνη, αλλά πρέπει ο δημιουργός να έχει τον χρόνο να περιπλανηθεί στο εσωτερικό του τοπίο, να κάνει έργα που δεν του αρέσουν και να τα απορρίπτει, να καθίσει χωρίς να κάνει τίποτα. Ο εικαστικός μπορεί να παράγει συνεχώς επιτυχίες; Τι είναι, η Μαντόνα;
— Σήμερα, πολλοί νέοι καλλιτέχνες κάνουν έργα, έχοντας στο μυαλό τις προτιμήσεις κάποιου συλλέκτη ή επιμελητή...
— Οι μόδες υπήρχαν πάντα στην τέχνη και ο νέος καλλιτέχνης θα περάσει από αυτές. Αν είναι τυχερός θα συναντήσει τον εαυτό του. Οταν λέω τύχη, δεν εννοώ ζαριά. Εννοώ να διαθέτει ένα είδος εσωτερικής ισορροπίας, που θα τον βοηθήσει να αντιληφθεί τη συγκυρία. Και στα περισσότερα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ υπάρχουν αφιερώσεις στις ευγενείς κυρίες που υπήρξαν χορηγοί του. Ο Βελάσκεθ ήταν στην αυλή του βασιλιά, ο Γκόγια το ίδιο. Οι βυζαντινοί καλλιτέχνες ήταν στην υπηρεσία της Εκκλησίας και δεν είχαν δικαίωμα να αλλάξουν ούτε μια μικρή λεπτομέρεια από τα ρούχα των αγίων. Κι όμως επέζησαν και κάποιοι από αυτούς έγιναν σπουδαίοι. Αυτό είναι μέσα στη ζωή. Αν μπορεί κάποιος να προχωρήσει το έργο του, χωρίς να κάνει συμβιβασμούς και να βρει τρόπους χρηματοδότησης, τότε μπράβο του.
— Εσείς πώς λύσατε αυτό το θέμα στην καριέρα σας;
— Αν δεν είχα τη διδασκαλία στην ΑΣΚΤ αλλά και τον άνδρα μου, δεν θα τα είχα φέρει βόλτα οικονομικά. Μετά τη μεταπολίτευση οι γκαλερί δεν δέχονταν καν να δείξουν έργα δικά μου ή άλλων καλλιτεχνών που ήταν στο ίδιο μήκος κύματος. Μόνο ο Δεσμός μάς άνοιξε τις πόρτες του. Δεν μας θεωρούσαν καλλιτέχνες. Και τα έργα μας τα αποκαλούσαν «Αυτά τα πράγματα». Μετά το ’80 τα πράγματα έγιναν πιο υποφερτά για εμάς.
— Πώς θα περιγράφατε τη δουλειά σας σε κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος με το έργο σας;
— Η δουλειά μου είναι εικόνες, τις οποίες κάποιος μπορεί να προβάλλει πάνω στις επιφάνειες που τον περιβάλλουν, όπως το δωμάτιό του, ο δρόμος του, η πόλη του. Πρόκειται για μια συνειρμική διεργασία που κάνουμε όλοι. Απλώς εγώ του δίνω σώμα, το μορφοποιώ ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχομαι. Μ’ αρέσει να δομώ μια εικόνα με βάση στοιχεία που είναι ασύνδετα. Ολα αυτά που φέρει η επιφάνεια του τοίχου –τα στίγματα, τα βαθουλώματα, τα σημάδια του αναγλύφου– μπορούν να συνδεθούν με διαφορετικό τρόπο από τον καθένα. Είναι ένα παιχνίδι που ξεκινάει στην παιδική ηλικία. Δυστυχώς, όσο μεγαλώνουμε, απωθούμε την ικανότητά μας να κάνουμε δεύτερη ή τρίτη ανάγνωση με τη φαντασία μας.
— Πολλές φορές η δουλειά σας κρατά ζωντανό ένα μέρος της πόλης που «πεθαίνει», όταν τα παλιά κτίρια κατεδαφίζονται. Το είδατε ποτέ ως σωστική ανασκαφή;
— Οχι. Θα ήμουν όμως πολύ ευχαριστημένη αν δεν ασβέστωναν τους τοίχους που απέμειναν από τα κατεδαφισμένα σπίτια. Αυτά τα άδεια οικόπεδα, που γίνονται μετά χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων. Η δουλειά μου απλώς αναδεικνύει ένα μέρος της πόλης, του αστικού τοπίου. Τώρα, λ.χ., το πιο ζωντανό στοιχείο επικοινωνίας είναι τα γκράφιτι. Είναι μια σύγχρονη μαρτυρία του τι συμβαίνει στην πόλη. Οι street artists ξέρουν ότι το να καταστραφούν τα έργα με την πάροδο του χρόνου είναι μέρος του παιχνιδιού, και το ρισκάρουν. Από την άλλη, ο δρόμος έχει κώδικα τιμής και, αν προσέξετε, τα καλά γκράφιτι παραμένουν απείραχτα.
— Γιατί σε όλη σας την πορεία είχατε αυτήν την ιδιαίτερη σχέση με την ύλη;
— Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει κατά τη διάρκεια της Κατοχής έχουν στενή σχέση με την ύλη. Εχουν παίξει με θραύσματα, γυαλιά, βότσαλα. Η Arte Povera δεν προέκυψε τυχαία, βγήκε από αυτή τη γενιά. Ηταν εικαστικοί που είχαν δημιουργική σχέση με την ύλη και δεν είχαν δυσκολία να την ξανασυναντήσουν αργότερα.
Σημαντικότερες δουλειές της
Η Ρένα Παπασπύρου γεννήθηκε το 1938. Σπούδασε στο Εργαστήριο Ζωγραφικής του Γιάννη Μόραλη και σήμερα είναι ομότιμη καθηγήτρια της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Αθήνα. Εχει παρουσιάσει πολλές ατομικές εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο εξωτερικό. Οι πιο σημαντικές ενότητες της δουλειάς της είναι: Επεισόδια στην Υλη, Δράση Στίλπωνος 7, Γεωγραφίες, Εικόνες στην Υλη, Μαγικά Δωμάτια, Βaalbecks, Συνειρμικές Εικόνες, Τοίχος, Αστερισμοί, Η Απόλυτη Ορατότητα με Τυφλώνει. Η έκθεση στη Θεσσαλονίκη θα διαρκέσει έως και τις 10 Μαΐου.