Το Τυχαίο στη μονιμότητα της εικόνας

ΑΝΤΙΓΡΑΦΩ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΚΡΙΤΙΚΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥ ΠΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΡΕΝΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ FLASH BACK ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.
ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ PDF ΣΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΣΕΛ. 19) ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ.

Η έκθεση Flash Back της Ρένας Παπασπύρου στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Διάρκεια έως τις 10 Μαΐου. Επιμελητής: Ντένης Ζαχαρόπουλος
Από τη ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ

Αν θελήσει κανείς να χαρακτηρίσει το έργο της Παπασπύρου, βλέποντας την πρόσφατη έκθεση με το σύνολο της δουλειάς, μένει σε δύο παρατηρήσεις που, νομίζω ότι την χαρακτηρίζουν.
Τη φρεσκάδα της ιδέας που είναι απολύτως προσωπική και την εμμονή να παρατηρεί την τυχαία εικόνα για να την επαναπροσδιορίσει.

Αν ζούσαμε, ουσιαστικά, εντός Ευρώπης, μετέχοντας και παράγοντας στα διεθνή, η Ρ.Π. ασφαλώς και θα ενδιέφερε τον ευρύτερο κόσμο της Τέχνης. Επαρχιώτες, γαρ, καταδικάσαμε και κάποιους καλλιτέχνες μας που είχαν τα προσόντα, να ασφυκτιούν στην Ιστορία της Τέχνης του τόπου και μόνο. Παίρνει χρόνο να το αποδεχτείς και τελικά, λες πως δεν έχει και τόση σημασία, δεδομένου ότι το σημαντικό είναι η διαδικασία και η δικαίωση της ίδιας της δουλειάς.

Εντός, και ίσως εκτός κινημάτων, σε μια τελευταία 50ετία, όπου μεταξύ ρεαλισμού και μοντέρνου, απστραί και ποπ άρτ, εγκατάστασεων και video, φωτογραφίας και αρχείων και ξανά ποπ αρτ, ξανά κολάζ, ξανά εξπρεσιονισμός, εκ νέου ρεαλισμός, τα κομμένα κεραμίδια, οι φωτοτυπίες και η παρατήρηση των σχημάτων στους τοίχους, μάλλον άγνωστη γη υπήρξαν.

Εξάλλου, όσο και αν ψάξουμε, πίσω, στα λίγα ντοκουμέντα της εποχής, θα βρούμε τη Ρ.Π. να αναζητά σε υλικά και τοιχία, σπίτια και αποσπάσματα σπιτιών, τις δυνατές αμφιβολίες και συγκινήσεις που γνωρίζει ο καλλιτέχνης, ψάχνοντας και οργανώνοντας σε χώρους που δεν έχουν ακουμπήσει άλλοι.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η δουλειά από τότε έως σήμερα είναι συνεχής και συνεπής ως προς το ίδιο αίτημα. Η εικόνα στην ύλη, η οπτική εμμονή στην παρατήρηση και η προέκταση των μορφών με ζωγραφικά μέσα.

Η τυχαία εικόνα, αυτή που ανακαλύπτεις παρατηρώντας ακόμη και την ύλη των καθημερινών και οικείων, δρα καταλυτικά. Θα το δούμε στις αποτοιχίσεις, θα το δούμε στα «Μαγικά Δωμάτια» και τα «Μπάαλπεκς», στα μωσαϊκά, στους μοναδικούς χάρτινους τοίχους. Είναι τα τυχαία οπτικά ερεθίσματα που την ωθούν να επέμβει, να διαχειριστεί τα επεισόδια της ύλης, να τα τροποποιήσει, έτσι ώστε να διεκδικήσει τον προσωπικό μύθο στη ρωγμή της ιστορίας των κτιρίων. Ισχυροποιώντας τα ευρήματα και διατηρώντας καλά την απόσταση ανάμεσα σε εκείνα και στην επέμβαση που θα ακολουθήσει. Ετσι, το υπάρχον και το εύρημα, το παλιό και το νέο συνυπάρχουν με τρόπο ώστε να εντείνεται η διαλεκτική τους δράση ως στοιχεία αυτόνομα.

Στο flash back που κάνει σήμερα η Παπασπύρου με την έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ξαναβλέπουμε τα έργα με τη ματιά του σήμερα, αξιολογώντας τα στο μέτρο μιας φρεσκάδας απολύτως σημερινής.

Ουσιαστικά, είναι το ανάπτυγμα τεσσάρων οριακών εκθέσεων και όσα προηγήθηκαν ή ακολούθησαν.

Εκθεση πρώτη. Είναι στο «Επίκεντρο» στην Πάτρα, τον Ιανουάριο του 1990, έναν εκπληκτικό, πολύσημαντο χώρο οργανωμένο από την Αγγελική Αντωνοπούλου και τον Γαβρήλο Μιχαήλ.

Εκεί, η κυβοειδής αντίληψη του χώρου συμβιώνει με την δουλειά της Ρ.Π. πάνω στο ζήτημα των αποτοιχίσεων, τα επεισόδεια στην ύλη, τις μορφές και τη δυνατότητα αλλαγής των στοιχείων, την αντικειμενική ματιά και τον προσωπικό μύθο.

Η ύλη που έχει αποτοιχίσει, λειτουργεί σαν χώρος που έχει προετοιμαστεί από τον χρόνο, με δοσμένα τα ίχνη και τις νύξεις του. Τοποθετείται στο πλαίσιο των ελευθεριών που κατοχύρωσε ο μοντερνισμός, οργανώνεται ωστόσο στη σχηματική μνήμη του χρόνου και τη διαλεκτική κελύφους-περιεχομένου. Ετσι κάπως, η ιστορία της σύγχρονης τέχνης και η ιστορία του ανθρώπου, η ακραία δηλαδή καταγωγή της δουλειάς, ενσωματώνονται η μία στην άλλη.

Αποτοιχίζοντας, η Π. φέρνει στην επιφάνεια ένα ήδη ζωντανό περιβάλλον, του οποίου η ματιέρα αλλάζει χώρο. Είναι κρίμα ότι τα πράγματα βαφτίζονται ενίοτε αυστηρά, ως ζωγραφικά, γλυπτικά ή θεατρικά, δεδομένου ότι αυτή η δράση ενέχει την τελετουργία η οποία καθοδηγείται από τυχαία ευρήματα. Είναι μια αργή κίνηση του σώματος και του χεριού που ανακαλύπτει, αποκαλύπτει και αναζωογονεί, δίδοντας στο παλιό υλικό την αξία του παρόντος χρόνου που το είδος της επέμβασης θα του επιτρέψει να υπάρχει και στο μέλλον.

Εκθεση δεύτερη, Γκαλερί Κρεωνίδης, 1994. Ενας χώρος 21 τετραγωνικών μέτρων, δημιουργείται εντός του χώρου της γκαλερί. Είναι ένα κλειστό δωμάτιο, όπου κάποιος μπορεί να βαδίσει, να ψάξει στις εσοχές τα θέματα που προτείνει η Π. αλλά και να δημιουργήσει τα δικά του. Ολα αυτά, συμβαίνουν μέσα από τη χρήση και την παρατήρηση μιας πλάκας μωσαϊκού δαπέδου, φτηνό και υπερχρησιμοποιημένο προϊόν στα παλιά σπίτια και στις κουζίνες των μεσοαστικών πολυκατοικιών των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Το είδος δηλαδή που σήμερα αναπαράγει το σύγχρονο σκληρό βιομηχανικό design. Μια δεύτερη εγκατάσταση, 5 σιδερένια τραπέζια με 70 μωσαϊκές πλάκες τοποθετημένες η μία πλάι στην άλλη, σαν παλιές πολύτιμες φωτογραφίες.

Είναι η συνέχεια των «Εικόνων στην Υλη», των «Μαγικών Δωματίων», των «Μπάαλμπεκς» των αποτοιχίσεων, όπου πάλι εμπλέκεται η παρατήρηση του ματιού που ερεθίζει τη σκέψη, δίνοντας αξία σε ό,τι προχωρεί το χέρι ως την κρύπτη του μυστηρίου που ορίζει τη νέα γέννηση.

Ετσι, η ομοιομορφία και τα πολλά χρώματα δεν της ακυρώνουν την επισήμανση εικόνων. Η όλη επέμβαση εδώ, μοιάζει με μια προ-κόμικς κατάσταση, μια εικονογράφηση όπου, βλέποντας τα χείλη συμπληρώνεις το στόμα και μετά το κεφάλι. Με μια ελάχιστη επέμβαση, δημιουργούνται θέματα αναγνωρίσιμα όπως, ζώα, δέντρα, άνθρωποι, θέματα που αναπτύσσονται στον δικό τους χώρο. Το ένα πλακάκι δίπλα στο άλλο, κάνει μια νοητική αναπαραγωγή σε διάταξη. Με δύο λόγια, η ελάχιστη επέμβαση στο βαρύ υλικό θίγει, εκτός των άλλων, το ζήτημα του «non finito» από τον καλλιτέχνη που αφήνει στον ενεργό θεατή τη δυνατότητα να συνεχίσει στο παιχνίδι των εικόνων. Παράλληλα, η αφή και ο ήχος της κίνησης δημιουργούν μια άλλη επικοινωνία, μέσα από διευρυμένους κώδικες εικαστικών χειρονομιών και συμπεριφορών.

Εκθεση τρίτη. Είναι η Μετοικεσία της Πόλης στην Πόλη, στον πεζόδρομο της οδού Βαλαωρίτου, μέσα και έξω από την γκαλερί «7», τον Ιανουάριο του 2001.

Η Ρ.Π. επιστρέφει στις αποτοιχίσεις που δουλεύει από το 1970, εγκλείει τις εμπειρίες που έχει κοινοποιήσει στις δεκαετίες 1980 και 1990 και καταλήγει σε ένα video-wall, ένα έργο εν δυνάμει performance που ορίζεται στη λογική του μνημειακού του δικού μας χρόνου.

Η Π. δρα σαν αρχαιολόγος που διασώζει το πολύτιμο με δύο αποτοιχίσεις, στο Λαύριο και στου Ψυρρή. (Γνωρίζουμε, ήδη, ότι η πρώτη αποτοίχιση έχει γίνει στο σπίτι της οδού Στίλπωνος 7 και έχει εκτεθεί στο «Δεσμό» στη δεκαετία 1970.)

Και εδώ, θα σχολιάσουμε εκείνη τη μελαγχολική διαπίστωση (έρχεται κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε ένα έργο το οποίο ξεπερνά το καλό, το ενδιαφέρον, το εντός πλαισίου) ότι η ελληνική δεκαετία 1970 έχει χαθεί για τον διεθνή χώρο, όπως εξάλλου και η αμέσως επόμενη.

Εκθεση τέταρτη, «Η ύλη των εικόνων» στη γκαλερί Gazonrouge το 2006.

Η τυχαία εικόνα που απασχολεί την Π., η οποία στη συνέχεια σχηματοποιείται μέσα από νοητικές και οπτικές διεργασίες, εδώ παίρνει τη φόρμα του τοίχου που χτίζεται εξαρχής με χιλιάδες μικρά χαρτιά. Κατά κάποιο τρόπο, η εικόνα στην ύλη εξελίσσεται και μεταβάλλεται σε ύλη της εικόνας.

Εκθεση πέμπτη, «Flash Back». Η αποθέωση της καθαρότητας, μιας ιδέας που επαναπροσδιορίζεται με απόλυτη φρεσκάδα κάθε φορά. *